- STRONA GŁÓWNA
- Władze Stowarzyszenia
- Członkostwo
- Historia Warszawskiej Rodziny Katyńskiej
- Kalendarium zbrodni katyńskiej
- Biblioteka Katyńska
- Muzeum Katyńskie
- Wspomnienia
- Z życia Warszawskiej Rodziny Katyńskiej
- Tematyka katyńska w mediach
- Tematyka katyńska w sieci
- Katyń w poezji
- Współpraca i Patronaty
- Kontakt
- Smoleńsk, 10.04.2010
- Warszawska Rodzina Katyńska w mediach
Obóz: Kozielsk - Polski Cmentarz Wojenny w Katyniu
Polski Cmentarz Wojenny w Katyniu
5 marca 1940 roku Biuro Polityczne Komitetu Centralnego WKP(b) Związku Sowieckiego podjęło decyzję o wymordowaniu 25700 obywateli polskich, oficerów WP, policjantów i urzędników aństwowych II Rzeczypospolitej Polskiej, którzy po 17 września 1939 roku znaleźli się w niewoli sowieckiej. Umieszczeni zostali w trzech obozach specjalnych NKWD: Kozielsk, Ostaszków i Starobielsk oraz w więzieniach utworzonych przez NKWD na terenach wschodnich II RP, wcielonych do Związku Sowieckiego jako zachodnie obwody republik Ukraińskiej i Białoruskiej.
Z pisma Przewodniczącego Komitetu Bezpieczeństwa Państwowego (KGB) przy Radzie Ministrów Związku Sowieckiego Aleksandra Szelepina, skierowanego 3 marca 1959 roku na ręce Nikity Chruszczowa, ówczesnego I sekretarza Komitetu Centralnego Komunistycznej Partii Związku Sowieckiego wynika, iż wiosną 1940 roku na mocy decyzji z 5 marca 1940 roku zgładzono łącznie 21857 osób.
Decyzję, w wyniku której uśmiercono strzałem w tył głowy tak ogromną liczbę obywateli polskich - jeńców wojennych i więźniów, podjęły najwższe włądze państwowe i partyjne Związku Sowieckiego.
Masowych mordów dokonano w tajemnicy wiosną 1940 roku; trzy lata później Niemcy ujawnili jedno z miejsc uktycia zwłok - Las Katyński koło Smoleńska. Zamordowano tu ponad 4400 oficerów Wojska Polskiego więzionych w obozie NKWD w Kozielsku.
Przed rozpoczęciem wywózek na śmierć, 1 kwietnia 1940 roku w obozie znajdowało się (wg danych NKWD) 4599 jeńców, w tym: 4 generałów, 1 kontradmirał, 98 pułkowników i podpułkowników, 232 majorów, 664 kapitanów, 3480 innych oficerów, 8 duchownych, 9 ziemian, 61 wyższych urzędników państwowych.
Do Smoleńska i Lasu Katyńskiego wysłano 4406 jeńców (w tym 3 generałów: gen. dyw. Henryka Odrowąż-Minkiewicza, gen. bryg. Mieczysława M. Smorawińskiego, kontradmirała Ksawerego Czernickiego i kobietę, pilot Janinę Lewandowską, córkę gen. J. Dowbór-Muśnickiego). Zdecydowaną większość z nich stanowili oficerowie rezerwy: lekarze, nauczyciele, prawnicy, naukowcy, artyści i inni. Wśród duchownych byli: ks. dziekan ppłk Szymon Fedorońko - naczelny kapelan prawosławny WP, ks. mjr Mikołaj Ilków - administrator wojskowej parafii greckokatolickiej w Łodzi, mjr Baruch Steinberg naczelny rabin WP i ks mjr Jan Potocki - szef Głównego Wojskowego Urzędu Duszpasterstwa Ewangelicko-Reformowanego. 205 jeńców wywieziono do obozu juchnowskiego i do Moskwy.
Uroczysko "Kozie Góry", jak nazywano naddnieprzańską część Lasu Katyńskiego, złą sławę zyskało już w czasach rewolucji bolszewickiej. Od 1918 roku rozstrzeliwano tu i grzebano przeciwników nowej rzeczywistości, w latach 30. zaś - mordowano ofiary "wielkeij czystki". Wśród tysięcy zamordowanych w latach 1937-1938 mieszkańców Smoleńska i okolic, znalazło się co najmniej kilkuset Polaków.
W 1940 roku ogrodzony wysokim płotem las, teren należący do NKWD, stał się miejscem kaźni polskich oficerów. Ciała zamordowanych wrzucono do ośmiu specjalnie przygotowanych "dołów śmierci", przysypano ziemią i posadzono drzewa, aby zatrzeć ślad zbrodniczych działań NKWD i ukryć przed światem zbrodnię ludobójstwa na polskich jeńcach.
Las Katyński w założeniu oprawców miał być jedynie miejscem ukrycia zwłok ofiar zbrodni, a nie cmentarzem.
Pierwszy cmentarz o charakterze tymczasowym powstawał w trakcie i po zakończeniu ekshumacji w 1943 roku. Dokonała tego Komisja Techniczna Polskiego Czerwonego Krzyża. Po zakończeniu prac sowieckiej Komisji Burdenki w 1944 roku cmentarz został urządzony na nowo; zamiast sześciu utworzono jedynie dwie symboliczne mogiły. 30 stycznia 1944 roku, na polecenie władz sowieckich, dowództwo 1 Korpusu Polskich Sił Zbrojnych w Związku Sowieckim, którym dowodził gen. Zygmunt Berling, zorganizowało na grobach zamordowanych - jak oficjalnie twierdzono przez Niemców - oficerów, uroczystość, podczas której mszę świętą odprawił kapelan wojskowy, ks. Wilhelm Kubsz.
W okresie powojennym Las Katyński był szczelnie odizolowany od świata. Osobom postronnym, zwłaszcza cudzoziemcom, nie wolno było odwiedzać mogił. Wygląd cmentarza w tym czasie można odtworzyć jedynie na podstawie niepełnych relacji oraz nielicznych fotografii. Jego losy trudno jest więc, poza stwierdzeniem, że jego wygląd ulegał zmianie - rzetelnie udokumentować. Przyjmuje się, że zbudowany w 1974 roku przez władze sowieckie tzw. "Memoriał Żertwam" to kolejny, piąty już cmentarz katyński.
W 1988 roku cały teren uporządkowano i ogrodzono; urządzone zostały 4 duże mogiły wzdłuż głównej alei "Memoriału". 2 września 1988 roku postawiono tam przywieziony z Polski drewniany krzyż, dar Prymasa Polski, kardynała Józefa Glempa zapowiadający, że: "W tym miejscu zostanie wzniesiony krzyż upamiętniający śmierć polskich oficerów".
Polski cmentarz wojenny w Katyniu powstawał wyjątkowo długo. Na jego zbudowanie trzeba było czekać 60 lat.
Po opublikowaniu 13 kwietnia 1990 roku przez Agencję TASS oficjalnego komunikatu władz Związku Sowieckiego, stwierdzającego, iż mord na polskich oficerach w Katyniu dokonany został przez "Berię, Mierkułowa i ich pomocników", podjęte zostały przez władze RP oficjalne starania i zabiegi o budowę w miejscu spoczynku polskich oficeró w Lesie Katyńskim cmentarza zgodnego z konwenchami genewskimi i polskimi tradycjami narodowymi, a także wyrażoną wolą i oczekiwaniami rodzin ofiar zbrodni.
O decyzji podjęcia przez Polskę starań w sprawie budowy polskiego cmentarza wojennego w Katyniu, miejscu zbrodni i ukrycia zwłok ofiar, przesądziła wola rodzin katyńskich, zrzeszonych w Federację Rodzin Katyńskich, kilkunastotysięczne stowarzyszenie z zarządem na czele. Po rozpisaniu w początkach 1990 roku ankiety i zebraniu opinii rodzin. Federacja przekazała takie właśnie stanowisko rządowi polskiemu.
Podpisana w 1994 roku przez ministrów spraw zagranicznych Polski i Rosji umowa "o grobach i miejscach pamięci ofiar wojen i represji" oraz "Wspólne Oświadczenie", umożliwiły dalsze działania na rzecz upamiętnienia ofiar zbrodni katyńskiej. "Oświadczenie" po raz pierwszy mówiło o budowie cmentarzy wojennych w miejscach spoczynku ofiar zbrodni sowieckich władz.
W 1994 roku specjaliści Rady Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa, z udziałem przedstawicieli PCK, rozpoczęli w Katyniu badania i prace sondażowo-topograficzne, następnie zaś sondażowo-ekshumacyjne. Trwały one do jesieni 1995 roku. Wyniki tych badań i prac stały się podstawą do dalszych działań związanych z upamiętnieniem ofiar zbrodni katyńskiej, m.in. do opracowania dokumentacji dla rozpisania konkursu otwartego na projekty zagospodarowania przestrzennego terenu cmentarza.
Rok 1995 był przełomowy w dziejach budowy cmentarza w Katyniu. Wspólnie ze stroną rosyjską opracowano kalendarz działań i podpisano 25 marca 1995 roku w Smoleńsku protokół mówiący o budowie w Katyniu Polskiego Cmentarza Wojennego.
4 czerwca 1995 roku, w 55. rocznicę Zbrodni Katyńskiej, Prezydent RP Lech Wałęsa wmurował akt erekcyjny oraz poświęcony przez Ojca Świętego Jana Pawła II kamień węgielny pod budowę w Katyniu Polskiego Cmentarza Wojennego. W lipcu tego roku Rada OPWiM rozpisała otwarty konkurs na projekty zagospodarowania przestrzennego cmentarza. Na zaończony w październiku 1996 roku konkurs wpłynęły 32 projekty z Polski i zagranicy. Do realizacji wybrano pracę zespołu artystów kierowanego przez artystę rzeźbiarza Zdzisława Pidka z Państwowej Wyższej Szkoły Sztuk Plastycznych w Gdańsku i artystę rzeźbiarza Andrzeja Sołygę z Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie oraz architektów Wiesława i Jacka Synakiewiczów. Przygotowany projekt cmentarza był niewątpliwie wyrazem myśli twórczej artystów młodego pokolenia, ale również wynikiem długoletnich przemyśleń, oczekiwań czy wręcz wizji środowisk i rodzin katyńskich. Ich przedstawiciele znaleźli się w jury konkursu, wcześniej brali udział i wizytowali prace w Katyniu, następnie zaś czuwali nad budową katyńskich cmentarzy.
Lata 1997-1998 zostały wykorzystane na opracowanie obszernej dokumentacji projektowej - artystycznej i technicznej cmentarza, podpisanie stosownych umów oraz uzgodnienia z władzami rosyjskimi. W 1998 roku Rada OPWiM rozpisała przetarg, który wyłonił wykonawcę prac budowlanych, a w 1999 roku przetarg na wykonanie, dostawę i montaż elementów rzeźbiarskich.
W kwietniu 1999 zostały ostatecznie zakończone uzgodnienia formalne z władzami rosyjskimi i Rada OPWiM otrzymała prawo dysponowania terenem, na którym zlokalizowano cmentarz, w czerwcu zaś - formalną zgodę na jego budowę. Prace budowlane rozpoczęły się w maju 1999 roku i potrwały około 12 miesięcy. Wykonały je firmy polskie.
W odlewni w Krakowie powstał zespół ołtarzowy cmentarza, składający się z krzyża, pionowej ściany, stołu ofiarnego i poświęconego w Katedrze Polowej WP podziemnego dzwonu. Wykonano także indywidualne tabliczki epitafijne zamordowanych oficerów, krzyże nagrobne, obeliski z orłem wojskowym, wizerunki krzży orderu Virtuti Militari i Kampanii Wrześniowej oraz pozostałe elementy wystroju artystycznego cmentarza.
Wszystkie prowadzone na Polskim Cmentarzu Wojennym w Katyniu prace były poważnym przedsięwzięciem organizacyjnym i technicznym. Wykonywane też były ze szczególnym pietyzmem, powagą i troską przez ludzi fachowych, z dużym doświadczeniem zawodowym.
Inwestorem prac była Rada Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa koordynująca całość działań na rzecz upamiętnienia ofiar zbrodni katyńskiej. Cmentarz powstał ze środków wydzielonych na ten cel przez Rząd RP, tj. z budżetu Rady OPWiM oraz zebranych przez Rodziny Katyńskie i Polską Fundację Katyńską, a także przekazanych przez indywidualnych ofiarodawców.
Polski Cmentarz Wojenny w Katyniu, położony około 16 km od Smoleńska, zajmuje obszar 1,4 ha. Znajduje się na nim 6 dużych grobów zbiorowych ze szczątkami zamordowanych oficerów WP, oznaczonych leżącymi krzyżami, i dwie mogiły indywidualne generałów B. Bohaterewicza i M.M. Smorawińskiego. Groby zlokalizowane są po obu stronach głównej alei cmentarza, wiodącej do zespołu ołtarzowego z podziemnym dzwonem i pionową ścianą z nazwiskami zamordowanych oficerów. Zaznaczono również specjalnie dobranymi żeliwnymi płytami miejsca "dołów śmierci", do których w 1940 roku, po zamordowaniu, wrzucono zwłoki oficerów WP. Cmentarz okala aleja, wzdłuż której, na pionowych ścianach, umieszczono tabliczki epitafijne z nazwiskami zamordowanych. Na cmentarzu znalazły się również znali 4 religii wyznawanych przez oficerów oraz krzyże orderu Virtuti Militari i Kampanii Wrześniowej. Wejście na cmentarz otwierają dwa obeliski z wizerunkami orłów wojskowych i napisem: Polski Cmentarz Wojenny w Katyniu. Całość jest ogrodzona elementami metalowymi o długości 470 m.
Polski Cmentarz Wojenny w Katyniu został otwarty i poświęcony w dniu 28 lipca 2000 roku w ramach obchodów upamiętniających 60. rocznicę Zbrodni Katyńskiej.
Na uroczystości władze Rzeczypospolitej Polskiej reprezentował Prezes Rady Ministrów Jerzy Buzek, Federacji Rosyjskiej - Wicepremier Wiktor B. Christienko.
Po wybudowaniu Polski Cmentarz Wojenny w Katyniu został przekazany oficjalnie dyrekcji rosyjskiego kompleksu memorialnego, który na co dzień sprawuje nad nim opiekę.
A.P.
Tekst pochodzi z ulotki wydanej przez Radę Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa.
Osoby z tego obozu: