Historia Warszawskiej Rodziny Katyńskiej

Organizacja i początki działalności 1988-1995

Warszawska Rodzina Katyńska powstała na przełomie października i listopada 1988 roku. Inicjatorami zorganizowania środowiska byli: Jolanta Klimowicz-Osmańczyk, Edmund Osmańczyk, Andrzej Wajda, Bożena Łojek, Jan Plater Gajewski oraz proboszcz parafii św. Karola Boromeusza ks. Stefan Niedzielak, który w październiku 1988 roku „użyczył” organizującej się Rodzinie siedziby przy swej parafii na ulicy Powązkowskiej 14.

Opracowany przez Edmunda Osmańczyka „Apel do rodaków w kraju i na świecie”, rozesłany w grudniu 1988 roku do kilkudziesięciu gazet i czasopism, ukazał się dopiero po przeszło 3 miesiącach – niestety, z dużymi ingerencjami cenzury. W marcu 1989 roku opublikowano go w „Konfrontacjach” oraz w kwietniu 1989 roku w „Ładzie”.

Inicjatorzy powołania Rodziny w swym apelu ogłosili, iż świadomie nie nadają Rodzinie Katyńskiej „charakteru stowarzyszenia wymagającego biurokratycznych rejestracji i statutowych ukonstytuowań”. Traktują swe koła jako powstające z potrzeby serca i konieczności skupienia ludzi, którzy pragną bez żadnych resentymentów podtrzymywać bolesną pamięć o swoich bliskich. Chcą ocalać od zapomnienia ich imiona i nazwiska, życiorysy, fotografie oraz dokumenty ich obywatelskiej działalności: „Traktujemy naszą działalność jako żywy pomnik pamięci narodowej”. W ten sposób wytyczony został główny cel i kierunek działalności Rodziny.

Po zamordowaniu ks. Stefana Niedzielaka (20.01.1989 roku) nowy proboszcz parafii ks. kanclerz Zdzisław Król podtrzymał w pełni zobowiązania swego poprzednika i z dużą życzliwością i troską pomagał w działaniach Rodziny. Stał się jej opiekunem i kapelanem.

Duże trudności były w pozyskiwaniu członków do Rodziny; wśród ludzi panował nadal strach przed ujawnianiem się i mówieniem jawnie o katyńskiej zbrodni. Pierwszych członków Rodziny Katyńskiej inicjatorzy zaczęli spisywać wiosną 1989 roku, wykorzystując różne spotkania organizowane z okazji 49. rocznicy zbrodni, przy Grobie Nieznanego Żołnierza, w Dolince Katyńskiej (w czasie wmurowania ziemi z Katynia) oraz organizowanych w kościołach Katyńskich Mszach Świętych.

Pierwsze otwarte – ogólne spotkanie zwolenników powstania Rodziny Katyńskiej w Warszawie odbyło się w ostatnią niedzielę kwietnia 1989 roku po mszy świętej (tradycyjnie wprowadzonej przed laty przez ks. Stefana Niedzielaka) w kościele św. Karola Boromeusza w intencji ofiar Katynia, jeńców polskich z Kozielska, Starobielska i Ostaszkowa oraz poległych na Wschodzie po 17 września 1939 roku. Warszawska Rodzina Katyńska szybko powiększała się i już w początkach lat dziewięćdziesiątych liczyła przeszło 2000 osób (w tym prawie 300 wdów po wymordowanych oficerach polskich). Była ona wówczas i jest po dziś dzień najliczniejszą Rodziną wśród wszystkich kilkudziesięciu istniejących Rodzin Katyńskich. Na siedzibę Warszawskiej Rodziny Katyńskiej parafia przeznaczyła piwnicę w domu parafialnym –pomieszczenie w bardzo surowym stanie (bez światła, tynków, ogrzewania ). Na szczęście uzyskano pomoc z jednostki wojskowej Garnizonu Warszawskiego, której żołnierze wyremontowali i przysposobili piwnicę na pomieszczenia użytkowe. Zaczęto urządzać w siedzibie ścianę pamięci, umieszczając na ścianach fotografie ofiar i reprodukcje wykonane przez Włodzimierza Dusiewicza.

Od wiosny 1989 roku działania Rodziny Warszawskiej były bardzo intensywne; szybko też wytworzyła się grupa członków wiodących i najbardziej aktywnych, którzy zaczęli organizować zbiorowe akcje i wystąpienia Rodziny w sprawach katyńskiej zbrodni. Oni też utworzyli Zarząd Rodziny Warszawskiej. Przewodniczącą została dr. Bożena Łojek, wiceprzewodniczącym inż. Jędrzej Tucholski, sekretarką Danuta Napiórkowska, wpisy członków i dokumentację prowadziła Wanda Lewicka, aktywnie w pracach uczestniczyła też (sprawozdania, regulaminy) Danuta Przystasz, opiekę nad Wdowami objęła Hanna Michalska. Stroną oprawy plastycznej (transparenty, proporce, później też medale katyńskie) zajęła się rzeźbiarka Katarzyna Piskorska.

W następnych latach wytworzyła się grupa nowych aktywnie działających członków, szczególnie po powstaniu w 1990 roku Sekcji Poszukiwań, w której uczestniczyli m.in. Maryla Dormanowska, która przez czas jakiś kierowała sekcją, organizując odczytywanie listy ofiar, a także Maria i Mirosław Rubasowie i Zbigniew Zieliński.

Władze Rodziny Warszawskiej zorganizowały pierwsze spotkanie Rodzin – Stowarzyszeń z całej Polski 17 września 1989 roku), a następnie „Federację Rodzin Katyńskich”. Przez pierwszych kilka lat pełniły równocześnie funkcje władz Rodziny Warszawskie j i Federacji (przewodnicząca – Bożena Łojek, wiceprzewodniczący – Jędrzej Tucholski, sekretarz –Danuta Napiórkowska). Wobec braku federacyjnych funduszy Rodzina Warszawska ponosiła większość niezbędnych kosztów, (np. na korespondencję, wieńce, ksero dokumentów itp.) na działania Federacji (por. 10-lecie Federacji Rodzin Katyńskich).

Już w pierwszych miesiącach działalności warszawskiej Rodziny Katyńskiej w marcu 1989 roku złożony został w Radzie Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa (dalej: ROPWiM) list z żądaniem zmiany fałszywego napisu na pomniku w Dolince Katyńskiej na Powązkach Wojskowych i opatrzenie go prawdziwą datą oraz ujawnienie prawdziwych sprawców zbrodni (napis wykonany został w 1990 roku przez ROPWiM wg projektu Katarzyny Piskorskiej). Złożony został też list do Sejmu i Senatu, w wyniku którego poseł Andrzej Łapicki wystąpił na forum Sejmu z interpelacją o wyjaśnienie zbrodni katyńskiej, a prokurator generalny RP wystąpił w tej sprawie do prokuratora generalnego ZSRR.

25 kwietnia 1989 roku odbyła się w kościele św. Karola Boromeusza msza święta w intencji ofiar katyńskiej zbrodni, po której ogłoszony został komunikat o organizowaniu się przy parafii Koła Rodziny Katyńskiej. Miało wówczas miejsce pierwsze liczniejsze spotkanie osób zainteresowanych przyłączeniem się do Rodziny oraz zapisy nowych członków. W październiku 1989 oraz w kwietni u 1990 roku przystąpiono do organizacji (z pomocą Rady Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa) pielgrzymek autokarowych i kilku pociągów specjalnych do Katynia w 50. rocznicę zbrodni.

17 września 1989 roku odbyła się msza święta w kościele św. Karola Boromeusza w intencji ofiar zbrodni katyńskiej i pomordowanych na Wschodzie po 17 września 1939 roku. Po mszy miało miejsce w kościele St. Kostki na Żoliborzu pierwsze spotkanie Rodzin Katyńskich z całej Polski, na którym powołano Federację Rodzin Katyńskich i omówiono program dalszego wspólnego działania.

2 marca 1990 roku odbyła się manifestacja Warszawskiej Rodziny Katyńskiej przed ambasadą ZSRR; po pokonaniu stawianych utrudnień delegacja Rodziny przyjęta została w ambasadzie, gdzie złożyła list do przewodniczącego Prezydium Rady Ministrów ZSRR z żądaniem, by w 50. rocznicę zbrodni została ujawniona prawda o Katyniu.

Domaganie się prawdy o zbrodni katyńskiej i żądanie pełnej dokumentacji jej dotyczącej było bardzo ważnym zadaniem stawianym sobie przez Rodziny już w pierwszych latach ich działalności.

5 marca 1990 roku Warszawska Rodzina Katyńska zorganizowała wielką manifestację przed ambasadą ZSRR z udziałem Rodzin Katyńskich z całej Polski. Na spotkaniu w ambasadzie przedstawione zostały prośby o udostępnienie dokumentów i pełną prawdę, a na transparentach znalazło się hasło: „Najpierw cała prawda, później przebaczenie”.

Na przełomie marca i kwietnia 1990 roku (17.03.-8.08. l990 roku) zorganizowana została pierwsza jawna ogólnodostępna wystawa katyńska zatytułowana „Nic tylko Katyń” w centrum Warszawy w dolnym kościele św. Krzyża, na której przypomniano prawdę o zbrodni, prawdziwych sprawcach i dacie jej popełnienia, przypomniano sylwetki ofiar i pokazano pamiątki po nich. Wystawa była dużym wydarzeniem (o czym świadczą wpisy w księdze pamiątkowej) i zwiedziło ją kilkadziesiąt tysięcy osób, w tym bardzo dużo młodzieży.

W marcu 1990 roku (24.03. Warszawska Rodzina Katyńska zorganizowała w swej siedzibie na Powązkach spotkanie delegatów Federacji Rodzin Katyńskich, na którym nastąpiło bliższe zapoznanie z ks. kanclerzem Zdzisławem Królem – opiekunem Rodziny Warszawskiej i ks. Zdzisławem Peszkowskim – uratowanym jeńcem z obozu w Kozielsku. Tego samego dnia odbyło się zebranie w Radzie Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa i dyskusja nad programem obchodów 50. rocznicy zbrodni katyńskiej oraz dalszej walki o dokumenty i prawdę o katyńskiej zbrodni.

Władze Warszawskiej Rodziny Katyńskiej wykorzystywały rocznice katyńskie do manifestowania i publicznego żądania ujawnienia prawdy.

W 50. rocznicę zbrodni – 3 kwietnia 1990 roku – Rodziny spotkały się przy pomniku w Dolince Katyńskiej, w której uczestniczyli także przedstawiciele Rady Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa. Wielką manifestacją Rodzin Katyńskich z całej Polski była pielgrzymka na Jasną Górę w pięćdziesiątą rocznicę zbrodni (9.04.1990 roku). Po mszy świętej odbył się Zjazd Federacji, na którym uchwalono „Apel do Narodów Świata”, a także wysłano telegram do papieża Jana Pawła II. Tradycję korespondencji z papieżem podtrzymywano w następnych latach. W darze od Rodziny Warszawskiej przekazano do zbiorów klasztoru, specjalnie z tej okazji wykonany przez Katarzynę Piskorską, medal katyński Warszawskiej Rodziny Katyńskiej.

6 czerwca 1990 roku odbyła się na Zamku Królewskim w Warszawie doniosła uroczystość wręczenia przeszło stu wdowom medalu, ufundowanego przez Radę Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa, ze szczyptą ziemi katyńskiej. Druga uroczystość wręczenia medali kilkudziesięciu wdowom po ofiarach pomordowanych na Wschodzie miała miejsce jesienią 1990 roku (24 października). W czerwcu 1990 roku (10.06.) odbyło się zebranie ogólne Warszawskiej Rodziny Katyńskiej, w którym uczestniczyło już ok. 1000 osób. Przedyskutowano problemy rejestracji, regulaminu i statutu Rodziny. Różnice zdań w tych sprawach były jeszcze bardzo duże. 27 października 1990 roku przedstawiciele Rodziny uczestniczyli w uroczystości wmurowania ziemi z Katynia w podziemiach Katedry na Wawelu, manifestacji przed Grobem Nieznanego Żołnierza oraz spotkaniu Rodzin Katyńskich z Polski.

28 kwietnia 1991 roku poświęcony został, wybudowany przez Warszawską Rodzinę Katyńską i jej kapelana ks. Zdzisława Króla, Relikwiarz Katyński – z czaszką wydobytą w czasie ekshumacji niemieckiej w 1943 roku w Katyniu – w ścianie Sanktuarium Poległym na Wschodzie w kościele św. Karola Boromeusza. Kontynuując tradycje ks. Niedzielaka wmurowywano także i poświęcono kilkadziesiąt indywidualnych tabliczek epitafijnych poświęconych ofiarom zbrodni katyńskiej. Tradycję tę kontynuowano w ostatnią niedzielę kwietnia w latach następnych. Zrealizowano wówczas także, z udziałem i konsultacją członków Rodziny Katyńskiej (Bożena Łojek, Jędrzej Tucholski), film dokumentalny na kasecie wideo pt. „Relikwiarz Katyński” oraz wydano folder pt. „Sanktuarium Poległym na Wschodzie. Relikwiarz Katyński”.

9 czerwca 1991 roku liczna i widoczna, z powodu żądających prawdy o zbrodni katyńskiej transparentów, grupa Warszawskiej Rodziny Katyńskiej brała udział w spotkaniu z Ojcem Świętym Janem Pawłem II w parku Agrykola w Warszawie. Poza przeżyciem religijnym, była to także manifestacja istnienia problemu katyńskiego. Coraz częściej dyskutowano w Rodzinie na temat konieczności rejestracji Koła ze względów formalnych, bankowych i opracowania statutu.

Pierwszą wersję Statutu opracowała Danuta Przystasz, a po szerokiej dyskusji wersję ostateczną przygotował mecenas Wiktor Łyszczak. Rejestrację przeprowadzili mecenas Łyszczak i dr Bożena Łojek w dniu 19 grudnia 1991 roku. Stowarzyszenie przyjęło nazwę Rodzina Katyńska w Warszawie z siedzibą w Warszawie, ul. Powązkowska 14 (przy kościele św. Karola Boromeusza). Głównymi statutowymi celami były: „Dążenie do ujawnienia faktów i utrwalenie prawdy o losach polskich jeńców wojennych przetrzymywanych w obozach sowieckich, zamordowanych w Katyniu, Charkowie oraz Twerze i w innych miejscach na terenie ZSRR” (Rozdz. II § 9 pkt. 1) oraz „Staranie o pobudowanie cmentarzy wojennych jeńców polskich zamordowanych w Katyniu, Charkowie oraz Twerze” (jw. pkt. 2).

Władze Stowarzyszenia zaczęły teraz dążyć do jak najszybszego ufundowania sztandaru, opracowania formy legitymacji i znaku firmowego Rodziny. Realizacji tych celów podjęła się członkini warszawskiej Rodziny Witomiła Wołk-Jezierska. Po burzliwych dyskusjach z członkami Zarządu projekt ostatecznej formy sztandaru opracowała Witomiła Wołk-Jezierska.

26 kwietnia 1992 roku sztandar Warszawskiej Rodziny Katyńskiej został uroczyście poświęcony przed Relikwiarzem Katyńskim w kościele św. Karola Boromeusza. Sztandar ten przez wiele lat był jedynym i reprezentował Federację na ogólnopolskich uroczystościach martyrologicznych i niepodległościowych (np. na cmentarzu Monte Cassino w pięćdziesiątą rocznicę bitwy). Autorka sztandaru zaprojektowała także logo Stowarzyszenia (motyw trzech krzyży) i legitymację członkowską.

Przez cały czas zbierane były kserokopie dokumentów i fotografie pomordowanych i tworzone Rodzinne archiwum ofiar. Opracowana została także kartoteka ofiar – jeńców obozów w Kozielsku, Starobielsku i Ostaszkowie i innych nieznanych miejsc (ok. 1550), związanych z członkami Rodziny Warszawskiej oraz listy członków Stowarzyszenia (w opracowaniu Marcina Zawadzkiego).

Stworzone kartoteki i dokumentacja miały później duże znaczenie i były bardzo przydatne przy weryfikacji inskrypcji nagrobnych na cmentarze w Katyniu, Charkowie i Miednoje oraz księgi Cmentarza w Katyniu opracowanych przez Niezależny Komitet Historyczny Badania Zbrodni Katyńskiej i Radę Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa. Stworzony też został w Rodzinie duży księgozbiór dotyczący katyńskiej zbrodni i II wojny światowej.

Zarząd Rodziny nawiązał kontakt z Rządem Londyńskim i załatwiał sprawy przyznanych przez nich ofiarom zbrodni legitymacji i upoważnienia do medalu kampanii wrześniowej 1939 roku.

Ważnymi działaniami Rodziny była organizacja spotkań z wybitnymi autorytetami w dziedzinie zbrodni katyńskiej – prof. Januszem K. Zawodnym, prof. Natalią Lebiediewą, cykl spotkań o tematyce katyńskiej, np. cmentarzach, dokumentach, polityce międzynarodowej wobec katyńskiej zbrodni itp. w Klubie Pietrzaka i w siedzibie na Powązkach. Nawiązano też kontakty z członkami rosyjskiego Memoriału. Rodzina Warszawska była głównym organizatorem wraz z Niezależnym Komitetem Historycznym Badania Zbrodni Katyńskiej ważnej sesji naukowej w domu studentów „Riwiera” pt. „Zbrodnia Katyńska. Droga do Prawdy”. Odbyło się spotkanie z prokuratorami rosyjskimi prowadzącymi katyńskie śledztwo oraz z członkami polskiej ekipy ekshumacyjnej, która przeprowadziła prace latem 1991 roku w Charkowie i Miednoje. Członkom obu ekip wręczono dyplomy i honorowe członkostwo Federacji Rodzin Katyńskich. Członkowie Rodziny Warszawskiej aktywnie pomagali w organizowaniu dwóch wystaw przygotowywanych w Muzeum Wojska Polskiego: „Nic tylko Katyń” (kwiecień–sierpień 1991 roku) i „Dowody Zbrodni” (listopad 1991–luty 1992 roku), udostępniając zdjęcia, dokumenty i pamiątki po ofiarach oraz prowadząc w czasie wystawy codzienne dyżury.

22 lutego 1992 roku odbyło się pierwsze zebranie sprawozdawczo-wyborcze Warszawskiej Rodziny w sali Audytorium Maximum UW, w czasie którego wybrano nowe władze oraz nakreślono program działania. Przewodniczącym Zarządu został wybrany Jędrzej Tucholski, wiceprzewodniczącymi Bożena Łojek i Włodzimierz Dusiewicz, sekretarką – Danuta Napiórkowska, skarbnikiem Krystyna Krzyszkowiak, księgowość prowadzić zaczęła Jolanta Szczypińska.

Po dwóch latach (4.02.1994 roku) Jędrzej Tucholski zrezygnował z funkcji przewodniczącego Zarządu, objął ją Włodzimierz Dusiewicz. Wiele działań Zarządu Warszawskiej Rodziny było realizowanych w imieniu Federacji. Takim, bezspornie, była kilkuletnia walka o Muzeum Katyńskie prowadzona przez Bożenę Łojek i Jędrzeja Tucholskiego, uwieńczona otwarciem 29.06.1993 roku i wystawą „Pamięć nie dała się zgładzić”.

Wiele ważnych dla sprawy katyńskiej działań było podjętych i zrealizowanych w 1995 roku w pięćdziesiątą piątą rocznicę zbrodni. Prezydent Lech Wałęsa, na prośbę Rodzin, ogłosił rok 1995 Rokiem Katyńskim. Warszawska Rodzina uczestniczyła w licznych spotkaniach i uroczystościach, ale przede wszystkim w uroczystości wmurowania kamienia węgielnego pod budowę polskiego wojennego cmentarza w Katyniu (4.06.1995 roku) Był to ważny krok w drodze do budowy cmentarzy katyńskich, była to też realizacja oczekiwań i żądań Rodzin. Na spotkaniach z władzami i członkami powołanego przez prezydenta Katyńskiego Komitetu Organizacyjnego, a także Honorowego, zgłaszane były dalsze postulaty Rodzin oczekujących przede wszystkim intensywniejszych działań w sprawie śledztwa katyńskiego i wydostania wszystkich dokumentów dotyczących zbrodni i ofiar. Te postulaty, niestety, po dziś dzień nie zostały zrealizowane.

Przez wszystkie lata działalności Rodziny kultywowane były dni pamięci o ofiarach i odbywały się w ich intencji msze święte w kościele św. Karola Boromeusza i spotkania w siedzibie. Tradycyjnie odprawiana była msza św. w rocznicę za mordowania Ojca Rodziny Katyńskiej księdza Stefana Niedzielaka (20.01.1989 roku) w styczniu każdego roku oraz w imieniny ks. Stefana we wrześniu i Msza Katyńska w ostatnią niedzielę kwietnia w rocznicę agresji 17 września 1939 roku. Każdego roku budowany był też ołtarz katyński naBoże Ciało (na ul. Powązkowskiej).

W listopadzie (28.11.) 1995 roku, po upływie trzyletniej kadencji, odbyło się zebranie sprawozdawczo-wyborcze, na którym wybrane zostały nowe władze Warszawskiej Rodziny.

Działalność WRK w latach 1995 (grudzień) – 2001

W końcu listopada (25.) 1995 roku Walne Zebranie Członków Warszawskiej Rodziny Katyńskiej dokonało wyboru nowych władz. Ukonstytuował się nowy dziewięcioosobowy Zarząd: prezesem został Tadeusz Lutoborski, wiceprezesami – Bożena Łojek i Marcin Zawadzki, sekretarzem – Ryszarda Śliwowska, skarbnikiem – Halina Drachal, członkami Zarządu – Wanda Lewicka, Katarzyna Piskorska. Janusz Pomorski i Zdzisław Zielenkiewicz. Po rezygnacji p. Pomorskiego i p. Lewickiej do Zarządu weszły panie Taida Białowiejska i Cecylia Borzęcka.

W listopadzie (28.) 1998 roku od było się następne zebranie sprawozdawczo-wyborcze, na którym wybrano zmniejszony, pięcioosobowy Zarząd WRK. Prezesem pozostał Tadeusz Lutoborski, a wiceprezesem Bożena Łojek, skarbnikiem Ryszarda Śliwowska, członkami zarządu zostali: Grzegorz Hofman i Katarzyna Piskorska.

Szeregi członków WRK liczą aktualnie 1730 osób i, niestety, ze względów biologicznych stale się zmniejszają.

Zgodnie z opinią publiczną pomniki są najtrwalszym upamiętnieniem faktów historycznych. Mamy w Warszawie kilka symbolicznych i powszechnie znanych miejsc poświęconych pamięci poległym na Wschodzie oraz oficerom i policjantom rozstrzelanym w Katyniu, Charkowie i Twerze. W duchu rodzinnej solidarności WRK oddaje w tych miejscach hołd ofiarom katyńskim we wszystkie święta narodowe i rocznice historyczne oraz w dniu Święta Zmarłych.

Głównym miejscem pamięci o ofiarach katyńskich jest wspomniany już wcześniej kościół św. Karola Boromeusza na Powązkach, świątynia parafialna przy najstarszej nekropolii polskiej. Stał się on od 1984 roku również narodowym sanktuarium „Poległym na Wschodzie”. Zewnętrzne ściany kościoła, stanowiące otoczenie krzyża z relikwiarzem katyńskim, pokryte są setkami granitowych tabliczek z nazwiskami pomordowanych oficerów i policjantów. Ogólna liczba tych epitafiów zbliża się do tysiąca. W sanktuarium znajdują się również tablice upamiętniające wielu wybitnych Polaków, w tym dwóch, których życie było nierozerwalnie związane ze Sprawą Katyńską. Są to prof. Stanisław Swianiewicz, jeniec Kozielska, jeden z pierwszych świadków zbrodni oraz art. malarz i pisarz Józef Czapski, jeniec Starobielska autor pierwszej listy ofiar Katynia. WRK współuczestniczyła w 1997 roku we wmurowaniu pierwszej z wymienionych tablic i ufundowała drugą z nich (1998 roku).

Na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach powstało przed kilkudziesięciu laty miejsce czczone przez warszawiaków jako symboliczny grób katyński. Spontanicznie wytworzyła się tradycja zapalania w Dolince Katyńskiej zniczy nie tylko w Zaduszki, ale i w kolejne rocznice pierwszego transportu z Kozielska do Katynia (3 IV 1940) i daty ogłoszenia przez radio Rzeszy Niemieckiej o odkryciu zwłok oficerów polskich w Lesie Katyńskim (13 IV 1943); także 1 sierpnia, 1 i 17 września, w których od lat uczestniczą członkowie WRK.

Trzecim miejscem liturgii katyńskiej jest od 1995 roku pomnik „Po ległym i Pomordowanym na Wschodzie po 17 września 1939” przy ul. Muranowskiej, zwany popularnie „Wagonem”. Na podkładach torowiska tego pomnika pełnego krzyży i innych symboli religijnych i patriotycznych, widnieją nazwy miejsc kaźni wielu setek tysięcy Polaków, a wśród nich oficerów i policjantów. Wymowne i znaczące są nazwy ta kich miejsc, jak: Starobielsk - Charków, Kozielsk - Katyń, Ostaszków - Miednoje. Tu poczet sztandarowy WRK w kwietniu i wrześniu każdego roku składa hołd poległym, tu 11 czerwca 1999 roku modlił się papież Jan Paweł II razem z wdowami i Rodzi nami Katyńskimi.

W dniu 6 maja 1996 roku z inicjatywy Ryszarda Kuklińskiego przy Pl. Zamkowym położono wielki, polodowcowy głaz z napisem upamiętniającym zbrodnię katyńską. Jest to skromny, surowy w swej wymowie, symbol tego haniebnego czynu. W wielu kościołach i na cmentarzach, zarówno w stolicy jak i w okolicach, miejscowa społeczność spontanicznie ufundowała pamiątkowe tablice i krzyże poświęcone ofiarom Katynia.

„Katyń, zbrodnia przeciwko ludzkości”

Ważnym wydarzeniem było ukazanie się w 1998 roku polskiego wydania książki „Katyń, zbrodnia przeciwko ludzkości”. W promocji uczestniczyła autorka Natalia Lebiediewa profesor Instytutu Historii Powszechnej w Moskwie. WRK kontynuowała wcześniej nawiązane kontakty z prof. Natalią Lebiediewą, która odwiedziła Rodzinę i spotkała się z członkami. Przybliżyła główne tezy swej książki oraz przedyskutowała je z Rodzinami. Rozdała też liczne autografy na specjalnie sprowadzonych w tym celu swoich książkach. Profesor Lebiediewa uczestniczyła wspólnie z Rodzinami Katyńskim i w otwarciu Cmentarza Wojennego w Katyniu 28 lipca 2000 roku w 60. rocznicę zbrodni.

Listy otwarte i oświadczenia WRK

Wypełniając statutowy obowiązek ujawniania i dokumentowania prawdy historycznej WRK podejmowała wielokrotnie próby działań i nacisków na władze. W pismach do prominentnych osób z rządu występowaliśmy:

• w sprawie kontynuowania śledztwa katyńskiego, którego zakończenie postulował prokurator Stefan Śnieżko,

• w kwietniu 1996 roku, w związku z oficjalną wizytą prezydenta Aleksandra Kwaśniewskiego w Moskwie, skierowaliśmy do jego urzędu i do ministra spraw zagranicznych Dariusza Rosatiego memorandum z naszymi postulatami do tyczącym i kontynuacji śledztwa, ekshumacji oraz cmentarzy. Wynikiem tej interwencji stało się zaproszenie trzyosobowej delegacji WRK do Katynia.

• po ukazaniu się w rosyjskiej Dumie paszkwilu na Katyń w postaci książki Jurija Muchina „Katyński kryminał”, Zarząd WRK wystosował jesienią 1997 roku do ministra spraw zagranicznych prośbę o interwencję,

• również w sprawie śledztwa katyńskiego, funduszy na budowę cmentarzy i przyspieszenia ich realizacji WRK kierowała listy do kolejnych premierów, marszałków Sejmu i Senatu oraz ministrów spraw wewnętrznych i administracji.

Wydaje się uzasadnione, że m.in. dzięki aktywności WRK, najwyższe władze doceniły rolę naszej organizacji w konsekwentnym dążeniu do trwałego za pisania tragedii katyńskiej w historii Polski. Znalazło to odbicie w uchwałach Sejmu i Senatu RP podjętych 12 i 13 kwietnia 2000 roku z okazji 60-lecia zbrodni. Rolę Rodzin Katyńskich w walce o budowę cmentarzy katyńskich wyeksponował w swym przemówieniu w czasie otwarcia i poświęcenia cmentarza w Katyniu premier RP Jerzy Buzek: „Jesteśmy tutaj w głównej mierze dzięki Wam, Rodziny Katyńskie”. Podobna była wymowa wypowiedzi marszałków Sejmu i Senatu.

Członkowie Warszawskiej Rodziny Katyńskiej aktywnie uczestniczyli w licznych uroczystościach katyńskich, które miały miejsce w ramach ogólnopolskich obchodów 60-tej rocznicy zbrodni pod patronatem premiera Jerzego Buzka (w 2000 roku). Byli organizatorami i gospodarzami dwu z nich: uroczystości w Dolince Katyńskiej na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach (13.03) i przy kościele św. Karola Boromeusza przy sanktuarium „Poległych na Wschodzie” oraz przy grobie ks. Stefana Niedzielaka. W uroczystościach tych uczestniczyli przedstawiciele najwyższych władz państwowych - były prezydent RP Ryszard Kaczorowski i ministrowie: Ryszard Kalisz i Mirosław Koźlakiewicz (przewodniczący Katyńskiego Komitetu Obchodów 60-tej Rocznicy Zbrodni).

Ważnym wydarzeniem w WRK było wręczenie Sekretarzowi Generalnemu Rady Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa Andrzejowi Przewoźnikowi Papieskiego Medalu Katyńskiego i legitymacji honorowego członka WRK (23.11.2000 r.) w podziękowaniu za wybudowanie i otwarcie trzech cmentarzy katyńskich w Charkowie, Katyniu i Miednoje.

Głoszenie prawdy o katyńskiej zbrodni. Łączność z młodzieżą

Bezpośrednie kontakty i rozmowy uznaliśmy za jeden z priorytetów naszej działalności i za skuteczną drogę przeniesienia do skarbca społecznej świadomości katyńskiej idei i prawdy historycznej. W latach 1997-1999 nawiązaliśmy liczne kontakty ze szkołami w Warszawie, Rembertowie, Nowym Dworze, Ursusie i w wielu innych miejscach. Jako osoby blisko spokrewnione z Katyńczykami byliśmy dla młodzieży autentyczni i wiarygodni. Dlatego bardzo ożywione dyskusje na spotkaniach wydają się nam cennym wkładem w formowanie światopoglądu młodych Polaków,

Inicjatywa spotkań niewątpliwie zainspirowała część młodzieży do udziału w późniejszym konkursie ogólnopolskim „Katyń – Golgota Wschodu” ogłoszonym w 2000 roku przez MEN w 60. rocznicę zbrodni. W czasie konkursu WRK starała się być przydatna młodzieży, utrzymując kontakt z MEN-em, kuratorium i ze szkołami, które nas zapraszały oraz z autorami prac, którym szczególnie zależało na osobistych spotkaniach z nami, jako rodzinami pomordowanych. Zarząd nagrodził pięciu laureatów ogólnopolskiego konkursu Katyńskim medalem naszej Rodziny.

Kontakty WRK z młodzieżą utrzymują się nadal. W liceum im. Rejtana w Warszawie np. podjęto inicjatywę wydania fragmentów prac konkursowych tutejszych uczniów i w tej sprawie proszeni jesteśmy o konsultacje.

Wiosną 1996 roku w Archiwum m. st. Warszawy otwarto (przy współudziale Niezależnego Komitetu Historycznego Badania Zbrodni Katyńskiej, Polskiej Fundacji Katyńskiej, Rady Ochrony i WRK) wystawę pt. „Warszawa rozstrzelana w Katyniu”, zawierającą m.in. zbiór fotogramów oficerów pochodzących ze stolicy, a także tych, których żony lub dzieci obecnie mieszkają w Warszawie. Wkładem WRK stało się opracowanie przez Sekcję Poszukiwań materiałów informacyjnych i życiorysów (Mirosław Rubas), listy 1551 ofiar związanych z członkami WRK przez Marcina Zawadzkiego, zdjęć ofiar przez Włodzimierza Dusiewicza: przygotowano także pamiątki po kilkunastu wybitnych ofiarach i pełnione były dyżury podczas trwania wystawy.

W 1996 roku zorganizowaliśmy w kościele św. Stanisława Kostki na Żoliborzu wystawę fotogramów katyńskich otrzymanych od Polonii z Lyon we Francji a przekazanych przez Sławomira Kowalczyka, członka WRK. Wystawę tę w kwietniu 1997 roku powtórzyliśmy w domu Wspólnoty Polskiej przy Krakowskim Przedmieściu. Wystawę opracowali Halina Drachal i Marek Gruszczyński. Również w kwietniu 1997 roku, na zaproszenie WRK, odbyło się patriotyczne widowisko taneczno-muzyczne pt. „Polonez” w wykonaniu młodych artystów-amatorów z zespołu „Skat” z Piotrkowa Trybunalskiego. Gościny udzielił nam Wojskowy Klub Garnizonowy. Honorowym gościem spotkania był były prezydent Ryszard Kaczorowski. W 1998 roku członkowie Sekcji Poszukiwań WRK Maria i Mirosław Rubasowie opracowali i wydali w formie skryptu pracę „Ślady wydobyte z dołów śmierci”.

Kalendarium stałych obchodów

Poza wspomnianymi już powyżej uroczystościami katyńskimi w kwietniowe i wrześniowe rocznice oraz związanymi z pamięcią o ojcu RK, ks. Stefanie Niedzielaku, każdego roku w czerwcu WRK bierze udział w obchodach święta Bożego Ciała w parafii św. Karola Boromeusza na Powązkach budując ołtarz, który tradycyjnie zawiera elementy katyńskie i przypomina o ofierze naszych ojców. Współpraca z parafią św. Karola Boromeusza ma bogate tradycje, sięga lat obejmujących tutejszą działalność ks. Stefana Niedzielaka skrytobójczo zamordowanego (20 stycznia 1989 roku) i uznanego za ostatnią ofiarę Katynia. Stała łączność dotyczy wszelkich uroczystości kościelnych związanych z tematyką katyńską i wydarzeniami parafialnymi - jubileuszowymi i ogólnopaństwowymi. Skupiają one Zarząd WRK i grono naszych aktywnych członków. Występujemy także oficjalnie, ze sztandarem, na mszy św. za Ojczyznę, co miesiąc odprawianej przez ks. infułata Zdzisława Króla w kościele Wszystkich Świętych przy pl. Grzybowskim.

Liturgii świąt katyńskich, a także Zaduszek towarzyszyły wielogodzinne kwesty na cmentarzach powązkowskich i przed kościołami. Przy takich okazjach prowadziliśmy sprzedaż wydawnictw katyńskich. Kwesty stały się głównym źródłem finansowania przez WRK cmentarzy katyńskich. Prowadziliśmy także sprzedaż cegiełek katyńskich, zbiórkę pieniędzy do skarbonki i dary indywidualne. Na budowę cmentarzy przekazaliśmy ponad 100 tys. zł.

Dorocznym spotkaniem z katyńskimi wdowami jest tradycyjny opłatek. Mamy wówczas możność gościć je wraz z rodzinami i podzielić się z nimi szeregiem aktualnych informacji katyńskich. Opiekę duszpasterską sprawowali podczas spotkań księża kapelani związani z naszą Rodziną: ówczesny kanclerz kurii ks. Zdzisław Król – kapelan Warszawskiej Rodziny, ks. Konstanty Kordowski, ks. Zdzisław Peszkowski i ks. Józef Jachimczak.

Organizując pielgrzymki i wyjazdy patriotyczne członków naszego Stowarzyszenia, WRK starała się zapewnić im odpowiednią opiekę i oprawę.

13 kwietnia 1996 roku przeżywaliśmy, wraz z innymi Rodzinami z całego kraju, spotkanie z papieżem w Watykanie. Papież Jan Paweł II poświęcił naszej 300-osobowej pielgrzymce specjalną audiencję, w czasie której warszawska delegacja wręczyła Ojcu Świętemu, zgodnie z jego przyzwoleniem, legitymację Honorowego Członka WRK nr 1 oraz medal katyński naszej Rodziny. W uroczystościach, które odbyły się następnie na Monte Cassino nad grobami poległych polskich żołnierzy, pochyliły się sztandary Rodzin Katyńskich z całej Polski.

Złożyliśmy także kwiaty na cmentarzu wojennym Armii Gen. Władysława Andersa w Bolonii. Opiekę nad naszą pielgrzymką w Rzymie roztoczył ks. Zdzisław Peszkowski, kapelan Federacji Rodzin Katyńskich.

Od 1990 roku podtrzymywana jest tradycja ogólnopolskiego pielgrzymowania na Jasną Górę w intencji ofiar zbrodni katyńskiej. Opiekunem uczestników jest ks. Zdzisław Peszkowski.

W jubileuszowym roku 2000, z racji otwarcia 3 nekropolii-cmentarzy w Charkowie, Katyniu i Miednoje, WRK podjęła się trudnego zadania współorganizacji wyjazdów na te uroczystości delegatów z Warszawy. Ze stolicy wyjechało do Charkowa 58 osób, do Miednoje - 35 i do Katynia - 78. Razem 171. Dodając 35 miejsc w samolotach i ok. 100 miejsc w autokarach, wyjechało z Warszawy ok. 300 osób - członków Warszawskiej Rodziny Katyńskiej.

Zasłużeni członkowie WRK

Trudno wymienić nazwiska wszystkich wolontariuszy, którzy nie szczędzili sił, czasu, zdrowia i środków, by przysłużyć się sprawie Katyńskiej.

Wiele czasu i energii na organizację działań i przedsięwzięć Stowarzyszenia poświęcili członkowie kolejnych Zarządów WRK. Ich troską było jak najrzetelniejsze wypełnianie przyjętych w statucie celów i zadań. Zważywszy, że środowisko Rodzin Katyńskich jest zespołem ludzi starszych (najmłodsze dzieci ofiar przekroczyły już 60 lat) wypełnianie tych zadań jest coraz trudniejsze. Wśród szczególnie zasłużonych członków Zarządu WRK w czasie 12-letniego działania Stowarzyszenia wspomnieć należy:

Bożenę Łojek - jedną z inicjatorek oraz organizatorkę i pierwszego prezesa WRK, współorganizatorkę i przewodniczącą wszystkich Stowarzyszeń Rodzin Katyńskich z całej Polski, autorkę wielu działań: manifestacji, pism do władz polskich i rosyjskich w sprawie wyjaśnienia prawdy o katyńskiej zbrodni - m.in. dzięki jej staraniom w czerwcu 1993 roku powstało Muzeum Katyńskie w Warszawie - działającą w WRK nieprzerwanie od 12 lat;

Jędrzeja Tucholskiego - autora książki „Mord w Katyniu”, autorytetu w sprawie zbrodni katyńskiej, pomysłodawcę i organizatora wielu spotkań z ludźmi zajmującymi się problemami katyńskimi, pełniącego przez 2 lata funkcję prezesa Zarządu WRK. Włożył on wiele wysiłku w powstanie Muzeum Katyńskiego;

Włodzimierza Dusiewicza - który wspaniale udokumentował fotograficznie naszych bliskich - ofiary zbrodni katyńskiej, tworząc bogaty zbiór ich fotografii wykorzystany przy tworzeniu miejsca pamięci w siedzibie naszego Stowarzyszenia na Powązkowskiej, a także przy opracowywaniu Katyńskich Ksiąg Cmentarnych trzech nekropolii, który także przez rok pełnił funkcję prezesa Zarządu WRK.

Kończąc sprawozdanie (za lata 1995 grudzień - 2001), ale podsumowując równocześnie 12 lat działania Warszawskiej Rodziny Katyńskiej, trzeba stwierdzić, że było to 12 bardzo trudnych lat, lat nieustannej walki o kolejne etapy ujawniania prawdy o katyńskiej zbrodni, o godny pochówek ofiar, o wybudowanie cmentarzy.

Ponadto trzeba pamiętać, że Zarząd Warszawskiej Rodziny Katyńskiej, jako największego i ulokowanego w stolicy Stowarzyszenia działa! przez pierwsze lata jako reprezentant wszystkich Stowarzyszeń w całej Polsce, ma więc ogromne zasługi w pokonywaniu kolejnych trudności, ma wielki wkład w realizację celów, które podjął ruch Rodzin Katyńskich. Po dziś dzień zresztą większość Zarządu Federacji stanowią członkowie WRK.

Nie wszystkie cele udało się jednak już zrealizować, zostało wiele zadań i pracy na następne lata.

W śledztwie katyńskim już od paru lat nic się nie dzieje. Trzeba walczyć o przekazanie przez stronę rosyjską wszystkich dokumentów dotyczących Sprawy, teczek personalnych ofiar, ustalić pełną listę pomordowanych, doprowadzić do procesu i osądzenia winnych.

Trzeba ustalić następne miejsca, gdzie leżą ofiary z tzw. list Białoruskiej i Ukraińskiej i godnie je pochować, zbudować cmentarze na wzór już istniejących katyńskich nekropolii. Zadań jest na wiele jeszcze lat. Ile uda się zrealizować naszemu pokoleniu, a ile zostanie dla wnuków ofiar - trudno przewidzieć. Wiele zależy - jak się przekonaliśmy - od naszych działań, nacisków i zabiegów, ale to nie wszystko; wiele zależy od dobrej woli i determinacji najwyższych władz polskich i rosyjskich.